U susretima koji nadilaze geografske koordinate, umjetnost često postaje mjesto susreta istorije i fikcije, intime i politike, tijela i granica. Adriana Trujillo, meksička filmska rediteljka i umjetnica, čiji rad nastaje na raskršću performansa, dokumentarnog filma i arhivske fikcije, u središte svog istraživanja postavlja upravo ono što mediji pokušavaju učiniti nevidljivim — složene dinamike moći, migracija i narativa koji oblikuju kolektivnu percepciju stvarnosti.
U intervjuu za Vagon Portal, Trujillo govori o svom projektu No News Agency, savremenim oblicima manipulacije informacijama, emocijama i granicama, ali i o ulozi umjetnosti u vremenu kada slike više ne posjeduju stabilnu vezu s istinom. Njen pogled, ukorijenjen u Latinskoj Americi, a sada proširen iskustvom Balkana, otvara prostor za nove oblike pripovijedanja, gdje se političko i lično ne razdvajaju, već međusobno hrane.
Ovo je razgovor o otpornosti, prisnosti i o moći imaginacije kao posljednjem prostoru slobode.
Kako je započelo tvoje putovanje u filmu i vizuelnim umjetnostima?
A: Moje putovanje u medijskoj umjetnosti počelo je fascinacijom slikama i pokretom, vođeno radoznalošću i željom za otkrivanjem. U jednom trenutku, kamera je postala alat za istraživanje mog grada. Odrastajući u Tijuani – pograničnom gradu s pristupom polovnoj tehnologiji, koja je bila relativno lako dostupna – počela sam eksperimentisati s arhivama, Super 8 mm filmom i drugim formatima. Kroz te medije bilježila sam lična i kolektivna sjećanja u okvirima prošlosti.
Je li tvoja umjetnička praksa oduvijek bila interdisciplinarna, ili se razvijala tokom vremena?
A: Moj rad je od samog početka bio interdisciplinaran. Počevši od mog pozadina u plesu, prvi projekti su istraživali video i performans, integrišući arhivske snimke. Vremenom se to razvilo u dublje istraživanje granica medija, pri čemu je nefikcija služila kao vodeća nit. Kroz dokumentarne i eksperimentalne radove, prihvatila sam više medija – film, video, instalaciju i performans. Ukruštanje tih formi omogućava mi da izazovem tradicionalne granice i bavim se složenim idejama na fluidan i dinamičan način.
Šta te je najviše oblikovalo kao umjetnicu – određeni događaji, teorijski uticaji ili lična iskustva?
A: Ključno iskustvo bilo je odrastanje u Tijuani – gradu koji nije definisan samo geografskim granicama, već stalnim prelascima, hibridizacijom i životom na margini. Tamo sam naučila šta znači stvarati iz ničega – ako nešto ne postoji, ti ga stvoriš. Taj duh me je oblikovao. Organizovala sam festivale, izložbe i kulturne prostore, a filmove radila bez tipičnih budžetskih struktura. Umjesto toga, prihvatila sam poetski, slobodan narativni pristup koji se razvija kroz konceptualno istraživanje i eksperimentalnu montažu – posebno kada radim s arhivama.
To se isprepliće s mojim iskustvom života u Banjoj Luci i susreta sa srpskom kulturom. Danas se krećem između meksičkog i srpskog kulturnog pejzaža, oba bogata sopstvenim tenzijama, istorijama i jedinstvenim tradicijama. Ta dualnost otvara nove puteve mojoj kreativnosti.
Na teorijskom planu, duboko me inspirišu autori poput Haruna Farockog, Pasolinija, Trinh T. Minh-ha, Godarda, Jonasa Mekasa… kao i mislioci poput Foucaulta, Deleuzea, Adorna i Lacana. Njihova djela oblikuju moj pogled na moć, subjektivnost i odnos slike i značenja. Profesor Josep Maria Català, kod koga sam studirala u Barseloni, duboko je uticao na moj esejistički pristup filmu – gdje se akademska strogost prepliće s umjetničkom slobodom.
Tvoj rad spaja dokumentarni film, eksperimentalni video i galerijsku umjetnost. Kako balansiraš ta tri svijeta?
A: Balans dolazi prirodno, jer svaki od tih medija otvara drugačiji kanal komunikacije s publikom. Film omogućava narativno istraživanje, video pruža fragmentisan, poetski izraz, a galerijske instalacije stvaraju prostorna i uranjajuća iskustva. Ključ je u povezivanju tih elemenata tako da formiraju dijalog, a ne odvojene prakse.
Jesi li se ikad osjećala ograničeno filmskim jezikom, pa si zato istraživala instalaciju i performans?
A: Da, narativni film može djelovati previše linearan, posebno kad se bavimo kompleksnim društvenim temama. Danas živimo u svijetu prepunom ekrana i paralelnih realnosti. Kombinacija nefikcije, instalacije i performansa pruža mi prostor za intuitivnije, fragmentisanije izražavanje – ono koje širi naraciju izvan ekrana i poziva publiku na aktivno učešće.
Kako izgleda tvoj kreativni proces – da li ideja, istraživanje ili vizuelni koncept dolazi prvo?
A: Proces je fleksibilan i prirodan. Najčešće počinjem s istraživanjem – istorijskim, emotivnim ili kontekstualnim. Zatim puštam da slike i ideje spontano izrone. Filmovi prolaze kroz više faza: istraživanje, pisanje, snimanje i montažu – koja za mene predstavlja treće pisanje. Tada se narativ zaista usložnjava i nalazi konačni oblik.
No News Agency istražuje granice između činjenica i interpretacije u medijima. Kako je nastao taj koncept?
A: Ideja je proizašla iz zabrinutosti zbog načina na koji se informacije oblikuju i manipulišu u medijima – posebno kada su u pitanju granice i identitet. Istražujući Tihuanu i Bosnu, željela sam razotkriti kako ideologija, emocija i moć oblikuju ono što nazivamo „činjenicom“.
Vjeruješ li da umjetnost može razotkriti političke i ekonomske sile koje oblikuju medijske narative?
A: Apsolutno. Umjetnost ima snagu da nas dotakne na emocionalnom i intelektualnom nivou na način koji mediji ne mogu. Predlažući alternativne perspektive, umjetnost nas poziva da kritički preispitamo kako nastaju dominantni narativi i koje istine se skrivaju.
Kakve si reakcije publike do sada dobijala na ovaj projekat?
A: Reakcije su bile vrlo refleksivne. Ljudi kažu da ih rad podstiče da preispitaju vlastite percepcije granica – kako stvarnih, tako i simboličkih. Često se osjeti mješavina šoka i empatije.
U No News Agency istražuješ granice Tijuane i Bosne. Kako si uspostavila tu paralelu?
A: Iako su udaljene, Tijuana i Bosna dijele istoriju političkih tenzija, migracija i manipulacije. Paralela je nastala iz mog interesa za granice kao psihološke i fizičke barijere. Osim toga, projekt je duboko ličan – govori i o susretu dvoje ljudi iz različitih svjetova, ali sa sličnim iskustvima. Tu se rađa ideja „emotivnog dnevnika“ – gdje se lično i političko prepliću, a narativ postaje sredstvo otpora.
U vremenu kada slike više ne garantuju istinu, a granice postaju sve apstraktnije, Adriana Trujillo nas podsjeća da umjetnost ostaje prostor otpora, imaginacije i prisnosti. Kroz interdisciplinarni rad koji prepliće lično i političko, Tihuanu i Bosnu, arhivu i performans, Trujillo ne samo da otvara prostor za alternativne narative, već stvara osjećaj zajedničkog disanja onih koji su izopćeni, raseljeni ili nevidljivi. Njen rad nas poziva da gledamo dublje, slušamo pažljivije i ne prestajemo da zamišljamo nove mogućnosti stvarnosti.
